رشد سریع و شتابان نرخ ارز در کوتاه مدت را جهش ارزی می نامند و در جوامعی که تورم های سنگین وجود دارد، افزایش قیمت ارز، امری رایج است. از آنجایی که اقتصاد ایران نیز از این امر مستثنی نیست و با مشکلاتی مانند تحریم و کسری بودجه مواجه است، همواره با موضوع جهش ارزی روبرو شده است.
عوامل موثر بر جهش ارزی
به طور کلی عوامل متعددی در رشد شتابان قیمت ارز که تحت عنوان جهش ارزی می شناسیم، تاثیر گذار هستند. این عوامل شامل، سیاست های پولی کشور، کسری بودجه، میزان نقدینگی، ریسک سرمایه گذاری، تصمیمات دولتی و هیجان حاکم بر بازار می باشند که در ادامه به بررسی آنها می پردازیم.
سیاست های پولی
سیاست های پولی به دو دسته انبساطی و انقباضی تقسیم بندی می شوند که عامل موثر در جهت افزایش قیمت ارز، سیاست انبساطی است و بانک های مرکزی با استفاده از ابزارهایی مانند نرخ بهره، عملیات بازار باز، کنترل نرخ سپرده بانکی نیز آن را اعمال می کنند و باعث ایجاد تغییراتی در بازار ارز می شوند. از سویی دیگر در سیاست انبساطی، تعیین و افزایش حقوق کارکنان دولتی و کارگران برای سال آینده انجام می شود که منجر به افزایش هزینه های دستگاه های دولتی خواهد شد. چنانچه این موضوع با تامین منابع درآمدی مورد نیاز همراه نباشد، منجر به ایجاد تورم و در نتیجه جهش ارزی خواهد شد.
کسری بودجه
در اقتصاد ایران، کسری بودجه و رشد نقدینگی عاملی برای افزایش قیمت ها محسوب می شود. چرا که دولت، بودجه سالانه ای را در نظر می گیرد و میزان دخل و خرج سال بعد را مشخص می سازد. بدین ترتیب، اگر درآمد کشور با مخارج آن همخوانی نداشته باشد، بودجه تدوین شده محقق نخواهد شد. در واقع آن بخشی را که دچار کاستی و کمبود منابع لازم برای خرج کردن است، کسری بودجه نامیده می شود و دولت برای جبران آن، اقدامات مختلفی مانند انتشار اوراق بدهی و فروش دارایی های دولتی را انجام می دهد. یکی از روش هایی که در جهت تامین کسری بودجه صورت می گیرد، چاپ پول بدون پشتوانه است که نتایج تورمی به همراه دارد و رفته رفته منجر به کاهش قدرت خرید مردم می شود.
در خصوص نرخ ارز هم همین موضوع صدق می کند و چاپ بدون پشتوانه ریال در برابر دلاری که ثابت مانده است، سبب افزایش تقاضا برای تبدیل نمودن ریال به دلار می شود و قیمت ارز را افزایش می دهد که در بازه های زمانی مختلف، موجب جهش ارزی می شود.
انتظارات تورمی و ریسک های سرمایه گذاری
انتظارات تورمی نیز در روند جهش ارزی موثر است و علاوه بر مسائل بنیادین موثر بر افزایش قیمت ارز، موارد دیگری نیز می توانند بر انتظارات تورمی شهروندان یک جامعه تاثیر بگذارد. به عنوان مثال در یک کشور که چشم انداز مثبتی در خصوص بالا رفتن تولید ناخالص ملی و بهبود اوضاع اقتصادی وجود ندارد، افراد آن کشور نیز برای حفظ قدرت خرید خود به بازارهای مختلف از جمله بازار ارز مراجعه می کنند و همین موضوع در مدت زمانی کوتاه، موجب جهش ارزی می شود.
حوادثی همچون وقوع جنگ، تحریم های بین المللی، عدم روابط تجاری خوب با سایر کشورها، تنش های سیاسی نیز می توانند انتظارات تورمی را بالا ببرد و از آنجایی که اقتصاد ایران در طی چند دهه اخیر، ریسک های فراوانی را تجربه نموده است، سرمایه گذاران ترجیح می دهند که در جای دیگری سرمایه گذاری کنند که این موضوع، باعث افزایش تقاضا برای تبدیل ریال به دلار شده و در مدتی کوتاه نیز می تواند جهش ارزی را ایجاد نماید.
اتخاذ تصمیمات دولتی
برخی از تصمیماتی که وزارتخانه ها و سازمان های دولتی اتخاذ می نمایند، ممکن است بر بازار ارز فشار وارد کند. به عنوان مثال، آزادسازی واردات کالاهای مختلف باعث تمایل به خرید دلار در بازار داخلی می شود، زیرا برای انجام واردات به دلار و یورو نیاز است که در کوتاه مدت افزایش قیمت ارز را به همراه دارد.
هیجانات حاکم بر بازار
یک اصل مهم در بازارهای مالی وجود دارد و بیانگر این نکته است که در روندهای صعودی، تمایل به خرید بیشتر می شود و افراد فکر می کنند که روند صعودی، همواره ثابت خواهد بود و همیشگی است. این موضوع باعث تمایل به خرید در قیمت های بالاتر شده و باعث افزایش تقاضا بر عرضه خواهد شد و در بستری همچون بازار ارز، بخشی از افزایش قیمت ها مبتنی بر داده های بنیادین نیست و فقط هیجان و قدرت پول خریدار است که موجب بالا رفتن قیمت ارز در کوتاه مدت می شود و خریداران بدون توجه به شرایط فاندامنتال، اقدام به خرید می کنند.
موضوع مهمی که باید توجه شما را بدان جلب نماییم این است، عوامل تاثیر گذار بر جهش ارزی که در بالا بدان ها اشاره شد، عواملی هستند که در کوتاه مدت باعث افزایش جهش ارزی می شوند و اصلی ترین و مهم ترین عواملی که منجر به افزایش قیمت ارز می شوند، رشد نقدینگی و چاپ پول بدون پشتوانه است.